سنت الهی در رزق و روزی

یکی از مشکلات بزرگ ما آن است که علل را منحصر به علل مادّی می دانیم. در جهان بینی یک مادّی گرا هم، جهان دارای سنّت  و نظام است؛ ولی او علّت ها و معلول ها را منحصر در علل مادّی می داند. وقتی می خواهد دربارة خیر و شرّ فرد و جامعه، بدبختی و خوش بختی، عوامل جلب روزی و ... بحث کند، فقط از علل مادّی سخن به میان می آورد. ما خودمان هم این مشکل را داریم. وقتی وسعت یا تنگی روزی را در این دنیا مطرح می کنیم و می خواهیم دربارة آن برنامه ریزی کنیم، تنها علل مادّی به ذهنمان می رسد و اگر علل معنوی هم به ذهنمان برسد، روی آن حساب باز نمی کنیم.
از نظر مادّی، عوامل مؤثّر در اجل و روزی و سلامت و سعادت و خوش بختی منحصراً مادّی است. تنها عوامل مادّی است که اجل را نزدیک یا دور می کند، روزی را توسعه می دهد یا تنگ می کند، به تن سلامت می دهد یا می گیرد، خوش بختی و سعادت را تأمین یا نابود می کند؛ اما از نظر جهان بینی الهی، علل و عوامل دیگری که عوامل روحی و معنوی نامیده می شوند، نیز هم دوش عوامل مادّی در کار اجل و روزی و سلامت و سعادت و امثال این امور مؤثّرند. از نظر جهان بینی الهی، جهان یک واحد زنده و باشعور است، اعمال و افعال بشر حساب و عکس العمل دارد، خوب و بد در مقیاس جهان بی تفاوت نیست، اعمال خوب و بد بشر مواجه می شود با عکس العمل هایی از جهان که احیاناً در دوره حیات و زندگی خود فرد به او می رسد. ایذاء1 جان دار، اعم از حیوان و انسان، خصوصاً ایذاء به صاحبان حقوق، از قبیل پدر و مادر و معلّم، آثار سوئی در همین زندگی دنیایی به بار می آورد. در طبیعت، مکافات هست. این آثار و نتایج، خود قسمتی از مظاهر قضا و قدر است. بدیهی است که این گونه قضایا و ارتباطات میان حوادث و پدیده ها با جهان بینی الهی که جهان را یک دستگاه واحد زنده صاحب اراده و شعور می داند، قابل توجیه است و بخشی از روابط علّی و معلولی را تشکیل می دهد و اما با طرز تفکر مادّی و جهان بینی ماتریالیستی2 قابل توجیه نیست. از نظر جهان بینی الهی، جهان هم شنوا است و هم بینا، ندا و فریاد جان دارها را می شنود و به آن ها پاسخ می دهد.3
وقتی ما می گوییم از سنّت های معنوی غافل نشوید، به این معنا نیست که از سنّت های مادّی روی گردان شوید. اتّفاقاً در روایات و سیره اهل بیت (ع) از پشت کردن به سنّت های مادّی به بهانه توجّه به سنّت های معنوی نهی شده است.
ابوعبیده به امام صادق (ع) عرض کرد: دعا کن که خدا روزی مرا در دست بندگانش قرار ندهد.
حضرت فرمود: خداوند چنین کاری نمی کند. او روزی بندگان را در دست یکدیگر قرار داده است؛ اما از خدا بخواه که روزیت را در دست بندگان خوبش قرار دهد که این از خوش بختی است و در دستان بندگان بد خویش قرار ندهد که از بدبختی است.4
امیر مؤمنان علی (ع) نیز فرمود: «به دنبال روزی بروید؛ چرا که روزی برای جوینده آن ضمانت شده است».5
در معارف دینی به صورت عام تقوا مایه رزق افزایی و گناه، موجب کاهش رزق معرفی شده است.
رسول اکرم(ص) دربارة سنّت تقوا فرمودند:
ای مردم! تقوا را به عنوان تجارتی بگیرید که رزق را برای شما بدون سرمایه و تجارت می آورد. بعد هم حضرت این آیه را قرائت فرمودند که {مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ  لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لایَحْتَسِبُ}6 و هر کس از خدا پروا کند، [خدا] براى او راه بیرون‏شدنى قرار مى‏دهد و از جایى که حسابش را نمى‏کند، به او روزى مى‏رساند.7
امام باقر (ع) فرمود: «بنده گناه می کند و به سبب آن روزی از او گرفته می شود».8
در معارف دینی علاوه بر این قاعده عام به برخی از علل معنوی که موجب افزایش رزق می شود اشاره شده که ما در این جا برخی از آن را می آوریم.

منبع
1. اذیّت کردن.
2. مادی گرا.
3.  انسان و سرنوشت، ص 86 .
4. تحف العقول، ص362.
5. الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج‏1، ص303.
6. سوره طلاق: 65، آیه2و3.
7. میزان الحکمه، ج4، ص3632.
8. الکافی، ج2، ص270.